گاهی به ظرفیت‌های ناشناخته و آسیب‌های اردوی جهادی

حواسمان به جهادمان باشد

سید مهدی سیدی

تعبیر جهادی برخاسته از ادبیات دینی ماست؛ مفهومی که سعی می‌کند نوعی از مبارزه سرسختانه و کوشش الهی را در مسیر مبارزه با دشمن و برداشتن موانع مسیر مبارزه با دشمن و برداشتن موانع مسیر تعالی و رشد بیان کند. در مفاهیم دینی از جهاد به دو سطح تعبیر شده است: «جهاد اصغر» که همان جهاد با نفس و درون انسان است. البته پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران نیز برگرفته از این پیام دینی، به گونه‌ای از فعالیت‌ها، تعبیر فعالیت‌های جهادی اطلاق شده است، تا جایی که در ادبیات ساختاری کشور نیز ورود کرده و یکی زا معظم‌ترین فعالیت‌های دهه اول انقلاب با عنوان «جهاد سازندگی» نامگذاری شده است. در همین مسیر تأکیدات و تبیین‌های حضرت امام (ره) حائز اهمیت است که تلاش فرمودند حتی جهاد در عرصه‌های مادی و سازندگی کشور را – با ارائه برخی راهکارها – توأم با جهاد اکبر کنند: «اگر جهاد سازندگی در آن انحراف نباشد و برای خدا باشد این همان جهادی است که توأم با هجاد اکبر هم هست.» به هر حال در هر دو مفهوم دینی و انقلابی پیام این واژه قابل اعتناست و اردوهای جهادی از حیث‌های گوناگون با آن سازگاری دارد.

نگارنده در خلال سه سفر بازدیدی خود از اردوهای جهادی دانشجویی گوناگون – یکی در منطقه غرب کشور، یکی در منطقه جنوب و یکی در منطقه شمال شرقی – دو موضوع مهم را قابل توجه می‌داند. بنابراین در این قسمت از نوشتار تلاش می‌شود به وجه اهمیت دو موضوع ذیل پرداخته شود؛ اول ظرفیت‌های ناشناخته این سفرها و دوم آسیب‌شناسی آن‌ها

1- ظرفیت‌های ناشناخته

یکی از پربرکت‌ترین مسافرت‌های دانشجویی، اردوهای جهادی است. حجم تأثیرات و کاربردهای این سفرها آن‌چنان بالا و عظیم است که بعید است بتوانبه سادگی همه ابعاد آن را سنجید و احصا کرد. ولی اردوهای اخیر به رغم تلاش‌های بسیار زیاد و دلسوزانه فقط توانسته است بخشی از این فرصت‌های بالقوه را تبدیل به بهره‌های بالفعل کند. یکی از جدی‌ترین ادله این توقف، شاید بدین موضوع برگردد که بیرخی گروه‌های جهادی یا سیاست‌گذاران آن صرفا بر حوزه خودسازی اردوها توقف کرده‌اند و از بازگشایی بقیه اهداف آن اجتناب می‌کنند. درست است که دانشجویان شرکت کننده در این اردوها از طریق حضور در مناطق محروم گام‌های مهمی در امر خودسازی خود برمی‌دارند و در مدت زمان حضور چند هفته‌ای در مناطق کمتر برخوردار به مجاهده با نفس می‌پردازند ولی باید اذعان کرد که این همه هدف‌های مدنظر نیست و نباید به این اکتفا کرد، چرا که اگر چنین بود، این خودسازی را می‌شد به انحای مختلف و از راه‌های کم‌هزینه‌تر نیز به دست آورد. به هر حلا اردوهای جهادی چه در حوزه تدارکات و پشتیبانی و چه در حوزه اجرا، پرهزینه و پر دردسر است و شاید کم‌لطفی ه نر برسد اگر از این اردوها فقط خودسازی شرکت‌کنندگان را طلب کنیم. برای خروج از نقدهای انتزاعی، بد نیست به برخی ظرفیت‌های بی‌بدیل اردوها اشاره‌ای شود:

الف) ارتقای مدیریتی استانی - منطقه‌ای

حضور اردوهای جهادی در منطقه – با عنایت به پیگیری‌های خالص و دغدغه‌های پاک شرکت‌کنندگان - می‌تواند تحول عظیمی را در نظام مدیریتی استان‌ها رقم زند، به نحوی که پس از چندین دوره حضور اردوی جهادی در یک منطقه واحد، باید شاهد افزایش انگیزه-های مدیران و کارکنان اداری مناطق شویم، جوشش‌های بیشتری در نظام اداری ببینیم و از این طریق، وحدت و انسجام پایدارتری در میان سازمان‌های گوناگون هویدا شود؛ به نحوی که موتور محرکه پیشرفت و توسعه عدالت در مناطق با نیرویی مضاعف ادامه کار دهد.

ب- تزریق روحیه تلاش و فعالیت در منطقه

وقتی مردمان یک دیار می‌بینند عده‌ای از جوانان غیربومی، از بهترین ایام عمر زندگانی خویش گذشته‌اند و دلپذیرترین لحظات زندگی خود را با امید خدمت در مناطق محروم تعویض کرده‌اند، خود در مسیر تلاش امیدوارانه گام برمی‌دارند. وقتی می‌بینند دانشجویی که به تازگی ازدواج کرده و اولین نوروز خود را – جدای از همسر – در مناطق محروم خدمت می‌کند یا دانشجوی متأهلی که چند روزی است اولین فرزندش به دنیا آ»ده و او خود را از این لذت شیرین و تکرار ناشدنی محروم کرده است به عشق لذتی متعالی، روحیه و انگیزه‌ای مضاعف در سطح منطقه جاری می‌شود ولیکن از ظرافت‌های این تزریق امید آن است که اردوهای جهادی بتوانند در تبیین این موضوع موفق عمل کنند. در یکی از سفرهای جهادی مشاهده شد که متأسفانه مردم منطقه‌ای محروم نه تنها با مشاهده این حجم ایثار، به تلاش درنیامده‌اند بلکه حتی خود را در مقام کارفرمایی فرض کردند که این جوان‌ها موظفند به آن‌ها خدمت کنند و چنین بود که در فرآیند عمرانی یک خانه، دانشجویان بیل و کلنگ به دست مشغول پی‌ریزی بودند و پیرمردان و جوانان منطقه گرداگرد خانه مشغول مشاهده و نظاره.

ج- گسترش پیام انقلاب اسلامی

مفهوم ناب انقلاب و اسلام محمدی(ص) از طریق این‌گونه اردوها می‌تواند به دورترین نقاط ارتباطی کشور منتقل شود؛ به شرطی که دست‌اندرکاران اردوها برای این مهم برنامه و ساختاری ویژه طراحی کرده باشند وگرنه این اردوها صرفا تبدیل به یک کار عمرانی صرف می‌شود که در نتیجه آن چند خانه روستایی ساخته و یک مسجد تعمیر و یک مدرسه رنگ‌کاری می‌شود؛ ضمن آن‌که ما به این انتقال مفاهمی اضطرار داریم، در دورترین نقاط روستایی دیده‌ایم که مردم شبکه‌های ملی ایران را نمی‌گیرند – یا نمی‌توانند – ولی در کنار چادرهای رنگ‌ورورفته، دیش‌های ماهواره‌ای به تعدد و در جهت‌های گوناگون دیده می‌شود و آن‌جاست که در نشست شبانه با اهالی روستا می‌بینی پیرمردی از تحولات هزاره سوم و از هالیوود و از سریال‌های شبکه خارجی سخن می‌گوید اما از مفاهیم انقلابی تهی است. از این جهت صدور پیام انقلاب و ترویج دین خالص نبوی به این مناطق از اهم واجبات اردوهای جهادی است.

2- آسیب‌شناسی

دومین موضوع قابل اهمیت، توجه به این معناست که مبادا اردوهای جهادی در کنار تأثیرات پربرکت خود در منطقه منجر به وقوع عارضه‌های فرهنگی و سوء رفتارهای فکری شود، چرا که بعضا حضور دانشجویان جهادگر از محیط دانشگاه در منطقه‌ای محروم می-تواند ضایعاتی را برای فرهنگ قومی و منطقه‌ای ایجاد کند.

رفتارهای خاص دانشجویی که ویژه و بومی محیط و چهارچوبه دانشگاه است، چنانچه مدیریت نشده در سطح منطقه سرازیر شود می‌تواند بنیان‌هایی را جابه‌جا کند. حتی نازل‌تر از این معنا، نحوه تعامل تکنولوژیک دانشجویان و برخورداری ایشان از رسانه و ابزارهای ارتباطی می‌تواند تأثیرات منفی از خود به جای گذارد. حال همین معنا را در حوزه‌های کیفی‌تر فرهنگی دینی و در زمینه‌های اعتقادی، شبهات و برداشت‌هایی از شریعت دنبال کنید و حجم تأثیرات را دریابید، ضمن آن‌که در کنار این موارد کم‌آشنایی گروه‌های جهاد با فرهنگ قومی قبیله‌ای منطقه، غیرتمندی مردان، سبک‌زندگی زنان، نحوه تعالم منطقه‌ای مردم با دولت و... می‌تواند در درازمدت تغییرات برون‌زایی را به منطقه تحمیل کند که شاید جبران و ترمیمش به سادگی مقدور نباشد.

به عنوان یک مصداق خاص به موردی اشاره می‌شود:

در یکی از روستاها که گروه جهادی در آن به توصیه سازمان‌های ذی‌ربط مشغول به ساخت و ساز واحدهای روستایی بود موردی جالب مشاهده شد. نقشه عمومی (تیپ) که برای خانه‌های ضدزلزلله بدون زیرزمین‌ پیش‌بینی شده بود، نقشه‌ای بود که در آن یک اتاق نشیمن، یک اتاق خواب، یک آشپزخانه و یک واحد بهداشتی درنظر گرفته شده بود. فارغ از ظریف‌کاری‌های مورد و کاشی‌کاری-های پایتخت‌نشینانه که هم هزینه‌های ساخت را بالا می‌برد و هم در آن سطح از محرومیت به هیچ عنوان لازم نبود و کارهای روی زمین مانده اساسی‌تری موجود بود که باید همت‌ها صرف آن شود. نقشه مدرن ساختمان جلب توجه می‌کرد؛ آشپزخانه طراحی شده اصطلاحا اپن پیش‌بینی شده بود. مردم روستا با این موضوع اصلا ارتباطی پپیدا نمی‌کردند و به شدت در مقابل این تغییر فرهنگی ایستاده بودند. در یک مورد خانوار مربوطه پس از تحویل گرفتن واحد خود، شبانه ورودی آشپزخانه را تیغه گرفته بود و به حالت سنتی خود برگردانده بود و دعوایی جدی بین سازنده و خانواده شروع شده بود. به مسئول مربوطه مراجعه کردیم که چه اصراری است که چنین بلای تمدنی به سر مردم آورده شود. باید برای غیرت و دین مردم احترام قائل شد و اجازه ناد بافت‌های سالم فرهنگی بدین راحتی دچار فروپاشی شود. دیدیم او خود، دلش از ما پرتر است. شروع کرد به شکوه کردن که خود او هم این رویه را قبول نداریم ولی چه می‌شود کرد که صاحبان سرمایه چنین می‌خواهند و منظور از صاحبان سرمایه، خیرین پایتخت‌نشینی بودند که بخشی از هزینه ساخت را تقبل کرده بودند و حکم کرده بودند که تبعیت از این نقشه واحد، از ضرورات این حمایت است. شاید گمان شده بود که آشپزخانه اپن و کاشی‌کاری دیوارهای آشپزخانه و کنگره‌های دیوار می‌تواند مردم روستانشین ما را متمدن کند و از بار محرومیت بکاهد!

عناصر و امتیازات اردوهای جهادی

با بررسی اجمالی اردوهای جهادی می‌توان چند عنصر قابل توجه در عموم آن‌ها به شرح ذیل فهرست کرد:

دغدغه‌مندی و انگیزه‌های قوی و عمیق شرکت‌کنندگان:

به دلیل وجود همین مولفه حجم فعالیت‌های صورت گرفته و از خودگذشتگی‌های گروه‌های جهادی، به هیچ‌وجه در دایره معادلات مادی، قابل تفسیر و توجیه نیست.

جریان نشاط‌بخش معنویت و انگیزه‌های الهی:

یکی از ارکان بی‌بدیل اردوهای جهادی در سال‌های اخیر، عنصر معنویت بوده است که توانسته ناب‌ترین لحظه‌ها را در خلال اردوها رقم زند.

روحیه جوانانه و سرزندگی جوانی:

طراوت بی‌نظیر این اردوها آن‌چنان بالاست که حتی غیرخجوانان حاضر در اردو را نیز به سلک و مسلک خود درمی‌آورد.

تلاش پیگیرانه در جهت گسترش عدالت:

بی‌تردید یکی از اهدال عالیه نظام جمهوری اسلامی ایران بسط عدالت بوده است و در تبیین این هدف‌گذاری، حضرت امام خمینی(ره) در یکی از کلیدی‌ترین بیانات خود فرمودند: «پیغمبر اسلام(ص) تشکیل حکومت داد مثل سایر حکومت‌های جهان لن با انگیزه بسط عدالت اجتماعی.» بدین ترتیب در شرایط حاضر می‌توان اردوهای جهادی را یکی از ایادی پرقدرت و کارآمد نظام، در امر توسعه عدالت دانست. چرا که از جدی‌ترین اهداف این مسافرت‌ها، گسترش عدالت و کمک به توزیع بهینه امکانات و بهره‌گیری حداکثری از فرصت-های منطقه بوده است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: